آشنایی با بازارهای اسپات

درصد قابل توجهی از نفت خام تولید شده مستقیما توسط تولید کنندگان به پالایشگرها یا سایر متقاضیان با قیمت­های رسمی(Postal-Official Prices) فروخته می­شود. این­گونه قراردادها معمولا برای یک ماه تا یک سال منعقد می­شود که البته امکان تمدید آن­ها وجود دارد. با وجود این، شرکت­ها نفتی معمولا برآورد دقیقی از تقاضای بازار برای نفت خام ندارند، لذا قراردادهای مدت­دار نمی­تواند نیازهای آنان را به طور کامل پاسخگو باشد. استفاده از قراردادهای مدت­دار موجب می­شود که شرکت­های نفتی در بعضی از موارد با کمبود نفت برای فروش، و در موارد دیگر با مازاد نفت رو به رو شوند. بازار اسپات که به آن بازار آزاد(Open Market) نیز می­گویند، می­تواند مازاد یا کمبود عرضه شرکت­های نفتی را متوازن کند، یدین معنی که شرکت­های نفتی می­توانند مازاد عرضه خود را در بازارهای اسپات بفروشند و کمبودها را از آن­جا تهیه کنند.

قیمت­گذاری در بازارهای اسپات بر اساس قیمت «نفت­های شاخص» انجام می­شود. مهم­ترین اناع نفت خام شاخص عبارتند از «مخلوط برنت دریای شمال» یا به طور خلاصه «برنت» و «WTI» و «دبی» به موازات رشد بازارهای اسپات، سازمان­هایی برای تهیه گزارش عملکرد این بازارها و به ویژه برای انتشار قیمت انواع نفت خام ایجاد شد، مانند «پترولیوم آرگوس»، «پلاتس» و «گزارش­های نفتی لندن» و «رویتر». امروزه بازار اسپات نفت خام از نظر ارزش معاملات، بزرگترین بازار کالا را در جهان تشکیل می­دهد. با وجود این، هنوز هم بعضی از کشورها مثل عربستان سعودی برای ورود به این بازارها با احتیاط برخورد می­کنند.

معاملات در بازار اسپات دارای نکات منفی متعددی است از جمله:

1-    قیمت در این بازارها چندان شفاف نیست. چرا که شاخص­های قیمت­گذاری، استاندارد نیستند.

2-    به علت کمبود اطلاعات طرفین، هزینه انجام معاملات در بازارهای اسپات بسیار زیاد است.

3-    اعتبار طرفین قرارداد امری بسیار مهم است چرا که باید اعتماد کافی به تحویل کالا و پول وجود داشته باشد.

4-    احتمال «قرارداد شکنی- Default» و ریسک قیمت در بازارهای اسپات وجود دارد.

 

منبع اصلی تهیه این مطلب از کتاب [درخشان، مسعود (1383)، مشتقات و مدیریت ریسک، سازمان مطالعات بین­المللی انرژی، تهران، صص 33-35] بوده است.

تفاوت نفت با سایر کالاها

برخی از کتاب­های اقتصاد نفت، در تحلیل­ها و مدل­های اقتصادی خویش که برای تعیین قیمت نفت، حجم مناسب استخراج و ... استفاده می­کنند، نفت را مانند کالاهای دیگر محسوب می­کنند به عبارت دیگر، نحوه مواجهه آنان با کالایی مثل «نفت» که سیاسی­ترین کالای دنیا محسوب می­شود، مانند سایر اقلام مصرفی یا فلزات است، در حالی که عوامل بسیاری سبب می­شود که کالای نفتی با سایر کالاها، تفاوت اساسی داشته باشد. در این بخش، به بیان تفاوت­های نفت با سایر کالاها به صورت خلاصه پرداخته می­شود. منبع اصلی تهیه این مطلب از کتاب [درخشان، مسعود (1383)، مشتقات و مدیریت ریسک، سازمان مطالعات بین­المللی انرژی، تهران، صص 30-32] بوده است.

تفاوت اول: تقاضای نفت در کوتاه­مدت نسبت به قیمت حساسیت چندانی ندارد. امکان جایگزینی نفت با سایر حامل­های انرژی در میان­مدت و طولانی­مدت مستلزم سرمایه­گذاری­های سنگین است.

تفاوت دوم: حساسیت عرضه نفت نسبت به قیمت در کوتاه­مدت و میان­مدت بسیار کم است. هزینه­های عملیاتی استفاده از ظرفیت­های موجود برای تولید به مراتب کمتر از هزینه­های سرمایه­ای برای ایجاد ظرفیت­های جدید است. تا زمانی که قیمت در حد رضایت­بخشی بیش از هزینه عملیاتی تولید باشد، استمرار تولید سودآور است، بدیهی است استمرار تولید با قیمت­هایی که نتواند هزینه­های سرمایه­گذاری اولیه و توسعه ظرفیت تولید را بپوشاند، تولیدکننده را در آستانه ورشکستگی قرار می­دهد.

تحلیلی بر سوالات اقتصاد نفت و گاز آزمون دکتری مدیریت قراردادهای بین المللی نفت و گاز 1391

با توجه به پیگیری های پی در پی علاقمندان و داوطلبان رشته مدیریت قراردادهای بین المللی نفت و گاز، در چند بخش به تحلیل سوالات آزمون دکتری این رشته در سال 1391، پرداخته می شود، امید است که مورد استفاده قرار گیرد. در یک نگاه کلی می توان گفت که سوالات آزمون دارای پیچیدگی و دشواری خاصی نیستند و با اندک دقتی در مطالعه می توان پاسخ های صحیح را یافت هر چند که به جرات می توان گفت در صورت عدم مطالعه، احتمال دست یافتن به پاسخ صحیح بسیار کم است و با توجه به اینکه عموما در مباحث علوم انسانی و اجتماعی نظیر علم اقتصاد می­توان برداشت­های گوناگونی از یک موضوع داشت و هر گزینه ای می تواند از یک منظر پاسخی صحیح باشد ولی در آزمون چندگزینه­ای در نهایت، یک پاسخ صحیح­ترین (و نه لزوما تنها پاسخ صحیح) خواهد بود، لذا حتما می بایست مطالعات جدی در این زمینه صورت گیرد.

ذخائر استراتژیک نفت

یکی از مباحث بسیار مهم در بازارهای انرژی که مربوط به امنیت انرژی استُ ذخایر استراتژیک نفت می باشد که امروزه جایگاهی بسیار پیچیده و اساسی در جهان پیدا کرده است.

ذخایر استراتژیک نفت(SPR)  ذخایری است که اجازه استفاده از آن هنگامی صادر شود که عرضه مستمر نفت­خام به دلایل سیاسی یا نظامی با اختلال مواجه شده باشد. بدین­سبب، در شرایط عادی معمولاً نمی­توان از ذخایر استراتژیک برای مدیریت قیمت نفت خام در بازار استفاده کرد. تاریخچه ذخیره­کردن نفت برای مواقع بحرانی به دوران جنگ­های جهانی اول و دوم بر می­گردد، ولی ذخیره­سازی به روال فعلی توسط آمریکا در سال 1975 و پس از بحران نفتی 74-1973 که در نتیجه جنگ بین اعراب واسرائیل رخ داد، انجام شد و هدف آن رفع احتیاجات ضروری امریکا به هنگام کاهش عرضه نفت در بحران­های سیاسی یا اقتصادی بود. بخش عمده ذخایر استراتژیک نفت آمریکا درغارهای گنبدنمکی(Salt Dome Cavern)  نگهداری می­شود زیرا که هزینه احداث مخازن برای ذخیره نفت در مقایسه با استفاده از غارها دو برابراست.

محکومیت توهین به پیامبر اعظم (ص)

السلام علیک یا رسول الله - سلام بر تو ای پیامبر رحمت و مهربانی، سلام بر تو ای زیبایی خدا بر زمین، سلام بر تو و اهل بیت بزرگوارت.

روی گل محمدی از اشک، تر شده‌ست ---- با ما مصیبتی‌ست که عالم خبر شده‌ست

 با ما مصیبتی‌ست که ورد زبان شده ------ با ما مصیبتی‌ست که خون جگر شده ست 

 دشمن به فتنه سنگر تصویر را گرفت------------ لشکر نبرده‌ایم و نبردی دگر شده است

 آن سوی خنده‌ها، همه دندان گرگ بود----- اینک زبانشان به دهان ، نیشتر شده ست

  از هیچ زاده‌اند و پی هیچ، زیسته-------- شیطان ، بر این جماعت  ابتر،  پدر شده است

نمرود تیر بسته به زیبایی خدا------------------- زیبایی خدا ، به خدا بیشتر شده است

 عالم، هنوز در صلوات است  و همچنان-----این رایت نبی ست که بر بام، بَر شده است

شعر از میلاد عرفان پور

آشنایی با انواع قراردادهای نفتی

مقدمه:

یکی از مهم­ترین مباحث در حوزه مسائل نفت را می­توان مربوط به انواع قراردادهای نفتی دانست. هر چند که نکته مورد تاکید تمامی صاحب­نظران این است که قرارداد یک بستر است و بستگی به ویژگی­های خاص هر منطقه و هر کشوری می­تواند قابلیت خاصی را از خود بروز دهد، هر چند که هر یک از قراردادها از نظر ذاتی و عرضی ویژگی­هایی دارند که می­تواند تحت عنوان اشکالات ذاتی و عرضی از آن­ها بحث کرد.

نمایی کلی از قراردادها:

 این قراردادها بستگی به نوع مفاد آن­ها در چندین دسته قرار می­گیرند:

دسته اول: قراردادهای امتیازی[1]

قدیمی­ترین نوع قراردادها، امتیازی­اند. در این نوع از قراردادها، واگذاری مخزن و یا میدانی مشخص از سوی دولت میزبان به شرکت بیگانه برای سرمایه­گذاری در عملیات، اکتشاف، توسعه، بهره­برداری و بازاریابی فرآوری نفت و گاز از سوی آن و پرداخت بر بنیان حق­الارض یا بهره مالکانه افزون بر درصدی از درآمد خالص به عنوان مالیات به دولت میزبان می­باشد.

انواع بازارهای فروش نفت خام

با مروری بر تاریخچه نفت و بازارهای آن، می­توان مشاهده کرد که تا قبل از تحولات نفتی دهه 1970 که منجر به استقلال کشورهای میزبان نفت شد، بازار نفت تقریبا توسط شرکت­های بزرگ نفتی مدیریت می­شد، و همین امر منجر به ایجاد «قراردادهای مدت­دار ثابت» - (Fixed Term) شده بود، که البته تا زمانی که قیمت نفت از ثبات کافی برخوردار بود، چنین الگویی ثمربخش بود، ولی نوسان­پذیری قیمت­ها سبب شد که این الگو نیز چندان کارآمد نباشد. به عبارت دیگر به دلیل حجم بزرگ نفتی در معاملات، تغییرات اندک (اعم از افزایش یا کاهش)، موجب تغییر شدید قیمت کل کالا می­شد، لذا اصطلاحا، زمینه ریسک شدید را فراهم می­ساخت. لذا، برای مقابله و یا مدیریت این ریسک، چندین پدیده رخ داد:

1-    ظهور بازارهای تحویل فوری یا اسپات- Spot Markets. (برای اطلاعات بیشتر روی پیوند کلیک کنید.)

2-    ظهور بازارهای آتی­ها که زمینه پوشش ریسک را فراهم می­کرد- Future Markets.

3-    ظهور سفته­بازان(Speculators) که مبتنی بر روابط آربیتراژی(Arbitrage) به سود کلان دست می­یافتند. هر چند که در معرض زیان­های سنگین نیز هستند.

در بخش­های بعد، به توضیح هر یک از این دسته خواهیم پرداخت.

آشنایی با آژانس بین المللی انرژی

این آژانس در پی وقایع و حوادث متعدد در فضای متشنج ناشی از جنبش­ها و اعتراضات سراسری در حوزه نفت و برای تامین امنیت انرژی برای کشورهای قدرتمند تاسیس گردید. از جمله این­ وقایع می­توان به جنبش ملی­کردن نفت، تلاش برای افزایش قیمت نفت، حذف امتیازات شرکت­های بزرگ نفتی و جلوگیری از بهره­برداری سیاسی و اقتصادی ناشی از وابستگی کشورهای توسعه نیافته به کشورهای صنعتی اشاره کرد. بحران انرژی سال 1973 ضربه نهایی بود که آمریکا، اروپای غربی در ژاپن را به ضرورت تاسیس آژانس ترغیب نمود. سرانجام این آژانس در طی یک گردهمایی در 18 نوامبر 1974 با شرکت نمایندگان کشورهای عضو همکاری اقتصادی و توسعه(Organizational for Economic Cooperation and Development (OECD))و عضویت اتحادیه اروپا تاسیس گردید. مرحله اجرایی آژانس سال 1976 و مقر آن در پاریس و زیرمجموعه (OECD) است. (موسوی، 1379: 176)

سرمایه گذاری خارجی در نفت و گاز ایران و قوانین آن

مقدمه:

این مطلب، درباره آیین­نامه، قوانین و شرایط سرمایه­گذاری خارجی در ایران می­باشد .بدین منظور فرم­های گوناگون مربوط به درخواست سرمایه­گذاری خارجی، بخشی از محور مورد بحث در این سرفصل است که بررسی این فرم­ها، در وهله اول موضوع این نوشتار نیست و بلکه تمرکز بیشتر این نوشتار کوتاه بر روی قوانین و آیین­نامه­های اجرابب مربوط به تشویق و حمایت سرمایه­گذاری خارجی(مصوب سال 1381)  و موافقنامه و شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت می­باشد.

سرمایه­ گذاری خارجی در ایران:

پیش از ادامه بحث، بهتر است نگاهی کوتاه به سرمایه­گذاری خارجی در صنابع ایران داشته باشیم که اتفاقا همواره محل بحث، بررسی و نزاع بوده است. با توجه به ویژگی­ها خاص حکومت اسلامی و مسائلی نظیر قاعده نفی سبیل، انفال بودن معادن و ... بحث سرمایه­گذاری خارجی در ایران در یک خط قرمز قرار داشته است به گونه­ای که در قانون اساسی نیز، جلوگیری از حاکمیت و مالکیت خارجیان بر منابع داخلی به شدت مورد تاکید قرار گرفته است لذا سازوکار بهره­گیری از سرمایه­گذاری­های خارجیان در داخل کشور، نیازمند توجه دقیق­تر و جدی­تری است که مبادا موجب تسلط آنان بر منابع داخلی گردد. از سوی دیگر تجربه­ تاریخی ایرانیان در گذشته و پس از جنگ جهانی دوم نسبت به حاکمیت کشورهای استعمارگر بر منابع داخلی موجب احتیاط بیشتری در این زمینه شده است.

روش های خصوصی سازی در صنعت نفت و گاز

هر چند این مطلب با عنوان روش های خصوصی سازی در صنعت نفت و گاز منتشر می شود ولی این روش ها به صورت منحصر در این حوزه نمی باشد و در سایر صنایع نیز کاربرد دارد.

برای خصوصی­سازی رو­ش­های گوناگونی وجود دارد که در ادامه به طور مختصر به شرح هریک از این موارد پرداخته می­شود. برای انتخاب هر یک از این روش­ها، می­بایست به مولفه­های گوناگونی نظیر ساختار حکومتی، وضعیت افتصادی، تاثیرپذیری جامعه از هر یک از صنایع و ... توجه گردد. مهم­ترین روش­ها به این صورت هستند.

1-فروش ذخائر (Stock Sales)- در این روش که در واقع در درجه دوم بعد از تولید شرکت دولتی است، شرکت خصوصی از طریق مشارکت در درجه دوم وارد حوزه کاری آن سازمان دولتی می­شود. فروش ذخائر می­تواند در قالب مزایده عمومی که حجم وسیعی از شرکا را درگیر می­کند یا یک پیشنهاد خاص به افراد خاص در بخش خصوصی باشد یا اینکه از طریق تلفیق و توسعه فعالیت­ها با یک سازمان دیگر انجام شود.

2-فروش دارایی­ها(Asset Sales)- در این روش، تمامی دارایی­های سازمان دولتی به افراد واگذار می­گردد.

3- بازمهندسی سازمان (Company Reorganization)- در این روش با تبدیل ساختار سازمانی شرکت به اجزای کوچک­تر و واگذاری آن­ها به افراد متقاضی، امر خصوصی­سازی اتفاق می­افتد، این روش در صورت اجرای مناسب می­تواند زمینه­ساز بهره­وری و اثربخشی بیشتر سازمان باشد.

4- سرمایه­گذاری مشترک(Joint Venturing)- در این روش، سازمان­ها با حفظ ساختار گذشته خود، به جذب سرمایه از بخش خصوصی اقدام می­کنند. تکنیک­ها و ابزارهای تجاری، بسته به قدرت طرفین و فشار سیاسی موجود می­باشد.

5- قراردادهای مدیریت و اجاره(Lease and Management)- در این روش­، واگذاری کامل مالکیت به بخش خصوصی اتفاق نمی­افتد بلکه اجازه مدیریت، فناوری یا مهارت­ اداره بنگاه به این بخش داده می ­شود. در قالب این قرارداد، بخش خصوصی می­تواند دارایی­های دولتی را نیز اجاره کرده و با مسئولیت خویش به اداره آن­ها بپردازد. قراردادهای مدیریت و اجاره معمولا در سرمایه­گذاری­های با ملیت­های متفاوت نیز کاربرد دارد که منجر به جذب سرمایه و بهبود وضعیت مالی سازمان­های دولتی می­گردد.

معرفی چند منبع درمورد فقه نفت و گاز

یکی از مباحث اساسی در حوزه مدیریت قراردادهای نفت و گاز را می­توان، بررسی مباحث فقهی و حقوقی این حوزه دانست که فقه معادن و به تبع آن فقه نفت و گاز می­تواند در این دسته قرار گیرد. با توجه به محدودیت­های موجود در منابع این حوزه، برخی از پایان نامه­ها و مقالات مناسب معرفی می گردد هرچند این معرفی به معنی تائید محتوای آن­ها نیست.

1-      رساله دکتری آقای حسینعلی سعدی که یکی از بهترین منابع در این حوزه است، این رساله در دانشگاه امام صادق علیه السلام و با نمره 20 دفاع شده است.

2-      مقالات و آثار دکتر غلامرضا مصباحی مقدم که در این حوزه از صاحب نظران برجسته محسوب می شود.

3-      کتاب ولایه الهیه الاسلامیه او الحکومه الاسلامیه آیت الله مومن.

4-      کتاب ولایت فقیه آیت الله منتظری

5-      برخی از فقها نیز در برخی از آثار خود به صورت متفرقه به این مباحث پرداخته اند که می توان به کتاب البیع امام خمینی (ره)، کتاب اقتصادنا شهید صدر و ... اشاره کرد.

6-      برخی از مقالات علمی- پژوهشی نیز در این حوزه نوشته شده است که در سایت جهاد دانشگاهی که به نمایه کردن نشریات علمی و پژوهشی می پردازد قابل دسترسی است.

7-      جزوه فقه معدن دکتر سعدی نیز که در دوره دکتری مدیریت قراردادهای نفت و گاز دانشگاه امام صادق علیه السلام تدریس شده است نیز جزوه مفیدی می باشد هر چند که نیاز به دسته­بندی و تدوین بهتری برای ارائه به عموم دارد.

نحوه و میزان محاسبه ذخایر نفت، گاز و میعانات گازی کشور

نحوه و میزان محاسبه ذخایر نفت، گاز و میعانات گازی کشور

محاسبه ذخایر نفت، گاز و میعانات گازی کشور به دو حالت انجام شده است:  روش اول: «مورد انتظار»: جهت پیش‌بینی ظرفیت تولیدی مخازن

روش دوم: «مورد­انتظار + ممکن»: برای برآورد پتانسیل مخازن هیدروکربوری کشور

حالت «مورد انتظار»، حالتی است که «حجم هیدرورکربور واقعی» به احتمال ۵۰ درصد بیشتر یا کمتر از «حجم هیدروکربور محاسبه شده» است. حالت «مورد انتظار + ممکن» حالتی است که «حجم هیدروکربور واقعی» به احتمال ۱۰ درصد بیشتر از «حجم هیدروکربور محاسبه شده» باشد.

محاسبات ذخایر هیدرکربوری کشور بر مبنای روش آماری مونت‌کارلو که یکی از پیشرفته‌ترین مدل­های ریاضی- آماری بین‌المللی است انجام می­گیرد. در این روش، نزدیکترین حجم هیدروکربور و ذخایر نهایی با در نظر گرفتن احتمال خطا در هر یک از پارامترهای مؤثر در محاسبات منظور می­شود. برای بدست آوردن ذخایر هیدروکربوری ایران، میدان به میدان و سازند به سازند برای مناطق خشکی، دریایی و در نهایت کل کشور به دو صورت «مورد انتظار» و «مورد انتظار + ممکن» محاسبه شده است.

فرصت ها و تهدیدات نفت عراق برای جمهوری اسلامی ایران

.      مقدمه:

هر چند که برخورداری از منابع انرژی در درجه اول به عنوان یک نقطه قوت و یک نعمت الهی محسوب می­شود ولی گاه تضاد بین منافع صاحبان این منابع سبب می­گردد که سود حاصل از این نعمت، عاید کسانی گردد که از این نعمت برخوردار نیستند. بسیاری از صاحبان منابع نفت و گاز دنیا، دارای فناوری­های مناسب جهت فراوری و استفاده حداکثری از منابع نفتی خود نبوده و همواره از شرکت­های بین­المللی که تحت حمایت کشورهای قدرتمند دنیا هستند استمداد می­جویند. این شرکت­ها نیز از فرصت ایجاد شده نهایت بهره­برداری را در صدد حداکثرسازی منافع خویش، فارغ از منابع کشور میزبان انجام داده و گاه با ایجاد منازعات بین­المللی بین این کشورها در صدد استخراج حداکثری از منابع مشترک، افزایش حجم استخراج نفت در دنیا و فزونی عرضه و در نتیجه کاهش قیمت نفت و ... برمی­آیند که عدم توجه به این امر می­تواند زمینه­ساز مشکلاتی برای صاحبان منابع در آینده که با کاهش این منابع خدادادی مواجه می­شوند، باشد.

یکی از کشورهایی که در طی چند سال اخیر، توجه بسیاری از صاحب­نظران، کارشناسان و شرکت­های بین­المللی را به خود جلب نموده و به نوعی به عنوان مهم­ترین منبع نفت جهانی در چند سال آینده از آن یاد می­شود، عراق است. ویژگی­های خاص نفت عراق، موقعیت استراتژیک آن در منطقه، نابسامانی­ها و اختلافات داخلی در این کشور و ... سبب شده است که بسیاری از کشورهای قدرتمند در پی تسلط بر منابع نفتی این کشور باشند، به نوعی که بسیاری از تحلیل­گران حمله نظامی آمریکا به عراق را به عنوان یک جنگ برای نفت قلمداد می­کنند که امریکا به این طریق بر نفت این کشور مسلط شده و به طرق مستقیم و غیر مستقیم کنترل منابع نفتی این کشور را در دست گرفته است. عبدالله سلمان و عبدالصاحب(1390) بیان می­دارند که نفت عراق با ویژگی­های اقتصادی متمایز می­شود که این ویژگی­ها دلایلی برای مطرح شدن موضوع اشغال عراق در طرح امریکاست و از این طریق، آمریکا به تنهایی سرمایه­ گذاری­های آینده را در بخش نفت انجام می­دهد. (عبدالله سلمان و عبدالصاحب، 1390: 99)

تحریم های نفتی جمهوری اسلامی ایران

مقدمه:

در طی سال­های پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، دنیای استکبار به ویژه امریکا در صدد ضربه زدن به جمهوری اسلامی ایران بوده و در این راستا از ابزارهای گوناگونی بهره گرفته است. راه­اندازی، حمایت و پشتیبانی از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تلاش در راستای ایجاد تفرقه و اختلاف در میان قومیت­ها، مصادره اموال ایرانیان در کشورهای دیگر، تجاوز نظامی به حریم دریایی و هوایی جمهوری اسلامی ایران برخی از این ابزارها بوده­اند، یکی از مهم­ترین ابزارهای مورد استفاده غرب در راستای ضربه زدن به نظام جمهوری اسلامی و ایجاد فشار و انزوا در این کشور، بهره­گیری از ابزار تحریم بوده است.

تحریم انواع گوناگونی دارد که می­توان به تحریم اقتصادی، فرهنگی، علمی، سیاسی، نظامی، فنی و ... اشاره کرد. مهم­ترین نوع تحریم را تحریم اقتصادی می­دانند. در گذشته بسیاری از صاحب­نظران تحریم اقتصادی را مکمل حمله نظامی می­دانستند ولی امروزه تحریم اقتصادی، خود به عنوان یکی ابزار اساسی محسوب می­شود. جمهوری اسلامی ایران در طی سه دهه پس از پیروزی انقلاب، همواره تحت تحریم­های اقتصادی شدید در حوزه­های گوناگون بانکی، پول و ارز، مواد اولیه، انرژی به ویژه نفت و گاز بوده است. این نوشتار کوشیده است به مقوله تحریم­های نفتی پرداخته و تحلیلی از گزینه­های پیش­رو جمهوری اسلامی ایران در برابر این تحریم­ها اشاره کند.

تحریم اقتصادی چیست؟

تحریم[2] به معنی اعمال محدودیت­های یک کشور و یا جامعه بین­المللی علیه یک کشور و یا یک گروه است که مهم‌ترین نوع آن­ها تحریم اقتصادی است. از نظر باری ای کارتر[3]، تحریم­های اقتصادی به معنی «تدابیر قهرآمیز اقتصادی علیه یک یا چند کشور برای ایجاد تغییر در سیاست­های آن کشور و یا دست کم بازگوکننده نظر یک کشور درباره این قبیل سیاست‌ها می‌باشد.[4]»(ناصرپور، 1386: 23) نظریه­های تحریم ارتباط مستقیم با به‌کارگیری قدرت اقتصادی دارد و بنا به تعریف رابرت ژیلپین تحریم اقتصادی به معنی «دست­کاری روابط اقتصادی به منظور اهداف سیاسی» است. (زهرانی، 1376: 4).

آشنایی با مجمع کشورهای صادر کننده گاز

آشنایی با مجمع کشورهای صادرکنندة گاز (Gas Exporting Countries Forum (GECF))

نکته­ای که کارشناسان و صاحب­نظران نفتی اظهار می­دارند این است که بخش گاز در دو دهه آینده، نقطه اصلی جذب سرمایه­گذاری خواهد بود هم­اکنون نیاز کشورها به گاز با توجه به مزیت­های گاز طبیعی و ذخائر جهانی گاز بسیار زیاد است و می­توان آن را به وسیله خط لوله و یا به صورت خط لوله و یا به صورت مایع به کشورهای مصرف­کننده منتقل کرد، سازگارتر بودن آن با محیط زیست که نسبت به سایر سوخت­های فسیلی، کم­ترین آلودگی را ایجاد می­کند و ارزان­تر بودن قیمت ان نسبت به مصرف آن در آینده، موجب علاقه بیشتر کشورهاست.

برنامه­ های توسعه گاز اوپک (به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان گاز طبیعی جهان) می­تواند به عنوان یک عامل تکمیل­کننده و نه جایگزین­شونده در سیاست­های نفتی اوپک در نظر گرفته شود. موارد زیر، تنها معدودی از منافع این امر می­باشد:

-      توسعه گاز داخلی، نفت بیشتری را برای صادرات آزاد می­سازد و حجم اضافی مایعات گازی باارزش که در نتیجه استخراج گاز حاصل می­شود، درآمدهای گوناگون را نصیب تولیدکنندگان می­کند.

-      زیان­های ناشی از بازار نفت کوره سنگین از طریق جایگزین شدن گازطبیعی در نیروگاه­های برق برای صادرکنندگان گاز اوپک جبران می­شود.

-      پیشرفت صنعت گاز به توانایی­های توسعه­ یافته ارزش بیشتری می­بخشد.

-      انگیزه­های اصلی برای استفاده از گاز طبیعی، مانند کارایی بیشتر در نیروگاه­ها و به عنوان یک سوخت با آلایندگی کمتر برای مصارف داخلی و منطقه­ای افزایش می­یابد.

فناوری و مهارت­ها به کشورهای دارنده گاز انتقال یافته و موجب ایجاد فرصت­های جدید اشتغال و ایجاد مشاغل گوناگون می­گردد.

در ادامه به معرفی یکی دیگر از مهم­ترین نهادهای متولی امر انرژی در جهان یعنی مجمع کشورهای صادرکننده گاز پرداخته می­شود(http://portal.opec.mop.ir)^.

چند نمونه از ترازنامه انرژی کشور

ترازنامه انرژی به ارائه گزارش خلاصه ای از تبادلات انرژی می پردازد و بیان می دارد که در یک سال، چه میزان از یک انرژی تولید و به مصرف رسیده است. در واقع ترازنامه انرژی استانداردترین و موثق ترین گزارش انرژی یک کشور به حساب می آید. هر چند که انتقاداتی نسبت به نحوه تهیه و معیارهای مربوط به آن وجود دارد ولی در کل می تواند شمای کلی از وضعیت انرژی را بیان کند.

در ادامه ترازنامه چند سال مختلف ارائه می شود که می تواند به عنوان منبعی برای مطالعات و پژوهش ها و مقایسات علمی تلقی شود.

ترازنامه انرژی سال 1389 سایز: 5.19 مگابایت

ترازنامه انرژی سال 1387 سایز: 4.92 مگابایت

ترازنامه انرژی سال 1383 سایز: 1.77 مگابایت

ترازنامه انرژی سال 1387 سایز: 1.72 مگابایت

جایگاه قراردادهای بین المللی نفت و گاز در حقوق بین الملل

مقدمه:

در این سرفصل، به بررسی نگاه­ها و رویکردهای گوناگون در مورد قراردادهای بین­المللی نفت و گاز پرداخته شده است و سعی شده است است که با جمع­بندی نظرات کارشناسان که عموما از داوری­های بین­المللی و اظهار نظرهای آنان حاصل شده است، طبقه­بندی کلی و جامعی از این دسته نظرات ارائه شود. هر چند که در نهایت به یک نتیجه کاملا مشخص نرسیده است و در واقع به نقد و تحلیل استدلال­های هر یک از این نظرات پرداخته شده است.

در این طیف از نظرات، می­توان شاهد وجود دیدگاه­هایی بود که مدعی اند باید در قرارداهای بین المللی، بنی دولت و شرکت بین المللی یک رابطه تعریف شده در حقوق خصوصی باشد و عملا دولت به واسطه دولت بودنش، اختیار خاص دیگری بر خلاف اصل قرارداد نداشته باشد و حتی در یک مقام بالاتر مقوله شرط ثبات را (در قالب­های گوناگون اعم از تمامی ارکان تا مباحث مالی) پیش می­گیرند. و در سر دیگر طیف، بیان می­گردد که دولت چون دولت است، اساسا حق ندارد که حق اختیار خود به قوانین را از خود ساقط کند و حتی اگر چنین کاری هم انجام دهد این شرط خود به خود فاسد است و ارزشی ندارد لذا بیان می دارد که دولت چون در مقام مصلحت عامه و به عنوان نماینده ایشان عمل می کند می­بایست در هر حال، تلاش بسیاری برای حفظ حقوق ملت داشته باشد.

آشنایی با دوره دکتری مدیریت قراردادهای بین المللی نفت و گاز

مقدمه:

ظهور انقلاب اسلامی در ایران به رهبری حضرت امام خمینی (قدس سره الشریف) همواره با حساسیت و توجه ویژه ایشان به قطع ایادی استکبار جهانی و نیل به استقلال کشور همراه بود. حضرت امام چه در گفتار و چه در عمل با درایت و دوراندیشی، استقلال در تصمیم و عمل و حفظ منافع ملی و صیانت از آن‏ها را جزء استراتژی‌های اساسی انقلاب اسلامی و یکی از محورهای بازگشت به اسلام ناب محمدی (صلی‌الله علیه و آله) معرفی نمودند. این توجه توأم با ژرف‌اندیشی حضرت امام باعث شد تا جوانان و نیروهای حزب‌اللهی و متخصص صنعت نفت در بدو ظهور انقلاب اسلامی بتوانند بدون اتکاء به نیروهای خارجی، این صنعت حیاتی و راهبردی را به‌عنوان یکی از پشتوانه‌های نظام اسلامی مدیریت نمایند. بدون شک استمرار حرکتی که امام آغازگر آن بوده‌اند امروزه بدون پشتوانه‌های عمیق علمی و دانشگاهی امکان‌پذیر نخواهد بود.

آشنایی با هفت خواهران نفتی

همانگونه که پیش از این نیاز بیان شده بود، بازیگران عرصه نفت را به برخی از کشورها و برخی از نهادهای مهم نفتی تقسیم می کنند که در نوشته­های پیشین به برخی از این کشورها اشاره شد، در ادامه با برخی از نهادها و سازمان های مهم، آشنا می­شویم.

 شرکت­های چندملیتی نفتی (میرترابی، 1387: 224- 230)

شرکت­های چندملیتی نفتی که از آنها تحت عنوان غول­های نفتی(Oil Majors) نیز یافت می­شود، از بازیگران قدیمی عرصه نفت جهان محسوب می­شوند. زمینه پیدایش شرکت­های چندملیتی نفتی در امریکا و به فاصله چندسال پس از پایه­گذاری صنعت نفت در این کشور پدید آمد.

در واقع ظهور این­گونه شرکت­ها، با نام شخصیتی عجیب و استثنایی یعنی جان دی راکفلر(John D.Rakefler) عجین شده است. وی در سال 1862 در سن 23 سالگی وارد صنعت نفت شد و ابتدا در بخش پالایش و سپس بخش حمل و نقل امریکا را تحت کنترل خود درآورد و در چنین شرایطی در سال 1870 شرکت استاندارد اویل نیوجرسی (Standard Oil of New Jercy) را پایه­گذاری کرد و اولین شرکت غول­آسای نفتی جهان متولد شد.

هفت خواهران نفتی:

7 شرکت بزرگ در اوایل قرن 20 میلادی تحولات صنعت جهانی نفت را رقم زدند و به هفت خواهران نفتی مشهور شدند (این نامگذاری به این دلیل بود که آنان در پی آن بودند که با ایجاد اتحادی مشترک و دوستانه، منافع یکدیگر را تهدید نکنند و به افزایش منافع یکدیگر اقدام کنند).

دیپلماسی انر‍ژی در جمهوری اسلامی ایران

امنیت انرژی را می­توان مهم­ترین ابزار حفظ قدرت در جامعه امروز دانست که با ملاحظات بسیار زیاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و ... پیوند خورده است. ضعف در تامین انرژی و عدم اطمینان نسبت به این مقوله، می­تواند زمینه عقب­ماندگی اقتصادی و تولیدی و به تبع آن سیاسی و اجتماعی را فراهم آورد. لذا تلاش­های بسیاری از سوی کشورهای گوناگون به ویژه کشورهای توسعه یافته در جهت تامین انرژی صورت می­گیرد که گاه قالب­های نظامی نیز به خود می­گیرد.

استوینس(1390) بیان می­دارد که انرژی همواره یک مساله حائز اهمیت است، هر چند که در برخی از ادوار به دلیل سیر نزولی قیمت­ آن، توجه چندانی به آن نشده است ولی مفهومی کلیدی در مفهوم استاندارد سطح زندگی است که گاه فقدان یا کمبود آن بقای یک جامعه­ را به خطر می­اندازد و شاید به همین دلیل بوده است که نفت به عنوان یکی از منابع اصلی و دیرین انرژی تاثیری عمیق بر سیاست­های بین­المللی داشته است. هر چند که نباید از خاطر دور داشت که انرژی حتی در سطح محلی و منطقه­ای نیز دارای اهمیت بسیار است و چه از نظر اقتصادی و چه از نظر مسائل دیگر مثل زیست­محیطی و ... مورد توجه بوده است.

استراتژی نفتی چین

در سال­های اخیر، به واسطه قدرت یافتن چین در بازار اقتصاد جهانی، این کشور در طی سال­های 2004- 2005 به دومین مصرف­کننده نفت پس از آمریکا تبدیل شد در حالی که در سال 2002 پنجمین تولیدکننده نفت بود. پیشی­بینی شده است که میزان مصرف نفت­ خام چین تا سال 2025 به 11 میلیون بشکه در روز برسد. (میرترابی، 1387: 204- 205)

البته مسئولین ارشد چین، نگران وابستگی بیش از حد کشورشان به نفت سایر کشورها به ویژه نفت خاورمیانه هستند، چرا که علاوه بر ناامنی­های این منطقه، تمام خطوط حمل و نقل دریایی نفت در آنجا، تحت کنترل امریکا (بزرگترین رقیب چین) است.

مهم­ترین مساله برای چین این است که تامین نفت از مسیرهای زمینی را تقویت نماید تا بدین­ترتیب اثرپذیری آن از فشارهای آمریکا در مسیرهای دریایی کم­تر شود. تلاش­های چین در دهه 90 در آسیای میانه به همین علت بوده است و طرح احداث خط لوله صادراتی نفت از قزاقستان به چین در همین راستا پیگیری شده است. همچنین شرکت نفت دولتی چین سعی دارد که سهام شرکت­های نفتی روسیه را خریداری نماید لذا واردات این کشور از چین در سال 2003 حدود 73 درصد بوده است. یکی دیگر از اقدامات چین، تشویق شرکت­های چینی برای سرمایه­گذاری در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی کشورهای خاورمیانه است. همچنین تکیه بر واردات گاز یکی دیگر از اقدامات چین در این زمینه است به عنوان مثال در آبان ماه 1383 تفاهم­نامه­ای بین ایران و چین به ارزش 100 میلیارد دلار امضا شد و به ازای آن قرار شد، شرکت ملی نفت چین در پروژه­های نفتی ایران مشارکت کند.

روابط چین و امریکا در زمینه انرژی، آمیخته از تهدید و فرصت است. برای امریکا، هدایت چین در مسیر پیوند با اقتصاد جهانی و پیروی از شرایط آن، حتی فراتر از اولویت­ها و اهداف واشنگتن در زمینه حضور در خاورمیانه است. امکان همکاری­های سازنده دو کشور در مسائل انرژی نیز مطرح است. با این حال با افزایش قدرت چین در صحنه­های بین­المللی، در زمینه رقابت و تنش میان این دو کشور نیز وجود خواهد داشت، بنابراین سیاست چین در این زمینه فعال­تر خواهد شد.

 

منابع و مآخذ:

میرترابی سعید(1387)، مسائل نفت ایران، تهران، نشر قومس.

نوروزی محمد (1391)، گفتارهای عمومی درباره مسائل نفت ایران، تهران: انتشارات انجمن علمی دانشجویان رشته معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه­ السلام.

استراتژی نفتی روسیه

از نظر تاریخی، روسیه در زمینه تولید و صدور نفت، سابقه­ای طولانی دارد ولی با فراز و نشیب­هایی همراه بوده است این فراز و نشیب هم در زمان اتحاد جماهیر شوروی که تولیدش تا حدود 5/11 میلیون بشکه در روز هم رسید و هم پس از آن تا آغاز سال 2000 میلادی که روسیه، رکودی در صنعت نفت داشت وجود داشته است. (میرترابی، 1387: 202- 203)

سرمایه ­گذاری در بخش نفت روسیه از 2 میلیارد دلار در 1999 به 6 میلیارد در سال 2000 افزایش یافت و سبب افزایش تولید از 1/6 میلیون بشکه در سال 1999 به 7/7 میلیون بشکه در سال 2002 و 4/8 میلیون در سال 2003 انجامید که این رقم در طی سال­های اخیر در حال افزایش است.

روسیه در پی تثبیت جایگاه خود به عنوان یک عرضه­کننده مطمئن و امن نفت برای بازار­های جهانی به ویژه غرب است. ضمن اینکه تلاش­های روسیه برای افزایش جایگاه خود در بازار انرژی جهانی با تمایل غرب برای کاهش وابستگی به منابع انرژی خاورمیانه همراه بوده است. البته ذخائر گاز روسیه بسیار فراوان بوده و رتبه اول جهانی را داراست و 32 درصد ذخایر گاز جهان را در خود جای داده است و البته این کشور دومین تولیدکننده گاز طبیعی پس از آمریکا نیز هست.

 

منابع و مآخذ:

میرترابی سعید(1387)، مسائل نفت ایران، تهران، نشر قومس.

نوروزی محمد (1391)، گفتارهای عمومی درباره مسائل نفت ایران، تهران: انتشارات انجمن علمی دانشجویان رشته معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه­السلام.

نمونه یک قرارداد نفتی

معمولا با توجه به ساختار محرمانه قراردادهای نفتی، نمونه اصلی یک قرارداد به سختی به دست علاقمندان می رسد و گاه پیدا کردن یک نمونه واقعی از قراردادهای بین المللی نفتی برای افراد عادی و پژوهشگران امکان پذیر نیست، لذا در این قسمت نمونه ای از نسخه خام یک قرارداد بین المللی نفتی که مربوط به کشور ترکمنستان است ارائه می شود که امید است مفید باشد. اگر دوستانی، نمونه های دیگری در اختیار داشتند لطفا برای بنده ارسال فرمایند تا در اختیار عموم قرار گیرد. با تشکر

برای دریافت نمونه قرارداد بر روی پیوند زیر کلیک کنید.

دریافت فایل  سایز: 258 کیلوبایت

استرات‍ژی نفتی عربستان

عربستان با دارا بودن یک چهارم از ذخائر نفتی شناخته­شدن در جهان (معادل 261 میلیارد بشکه) رتبه نخست را در زمینه حجم ذخائر نفت، به خود اختصاص داده است. هرچند عربستان به عنوان بزرگترین تولید­ کننده نفت در بسیاری از سال­ها شناخته شده و از سوی دیگر موقعیت مهمی در بازار جهانی دارد ولی روابط پیچیده­ و ویژه عربستان با آمریکا و حضور شرکت­های آمریکایی در صنعت نفت این کشور، استقلال آن را در این صنعت زیر سوال برده است. (میرترابی، 1387: 194- 199)

فعالیت­های عربستان برای حفظ جایگاه:

عربستان برای حفظ جایگاه خود در صنایع نفت جهان، در چندین عرصه فعالیت دارد:

الف) روابط عربستان با دیگر اعضای اوپک: عربستان می­کوشد که قیمت نفت را در بالاترین سطح ممکن نگهدارد. هر چند که معتقد است نباید افزایش قیمت نفت، آن قدر زیاد باشد که تقاضای نفت را تحت تاثیر منفی قرار دهد. عربستان با توجه به میادین عظیم نفتی خود می­تواند 2 تا 3 میلیون بشکه ظرفیت اضافی تولید در هر روز داشته باشد. لذا در صورتی که کشورهای عضو اوپک با اقدامات و تصمیمات عربستان موافقت نکنند، عربستان از قواعد اوپک سرپیچی کرده و خود به اضافه نمودن تولید روی می­نهد و همچنین در صورت کاهش تولید از سوی سایر کشورهای عضو اوپک یا یک کشور از عرصه تولید، عربستان آن را جبران می­کند. امروزه اوپک را سازمانی تحت رهبری عربستان می­دانند.

معرفی کتاب حقوق قراردادهای بین‌المللی نفت - مسعود امانی

 چکیده کتاب

 سعی و هدف کتاب حاضر بر آن است که با بررسی قراردادهایی که تاکنون در حیطه اکتشاف و استخراج نفت در عرصه بین‌المللی منعقد شده است، تبیین نماید آنچه در قراردادهای نفتی به تبع آن در حقوق نفت که در عرصه بین‌المللی بیشتر زاییده استنباط داوران است، اهمیت دارد، توجه به چارچوب از پیش تعیین شده آن نیست، بلکه مجموعه‌ای از شروط مالی و حقوقی قرارداد است که عمدتاً در مذاکرات فیمابین حسب شرایط و مقتضیات حاکم بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی تعیین می‌شود. برای این منظور با بررسی ماهیت و آثار حقوقی قراردادهای بین‌المللی نفت در کشورهایی که مالکیت نفت در آنها متعلق به دولت است، بدنبال پاسخی برای این پرسش هستیم که آیا از حیث ماهیت حقوقی واقعاً تفاوتی میان انواع مختلف قراردادهای نفتی وجود دارد یاخیر؟ همچنین با بررسی فقهی ماهیت و آثار قراردادهای نفتی بین‌المللی نیز بر آنیم تا میزان سازگاری این قراردادها را با موازین فقهی مشخص نماییم. بطور خلاصه بر آنیم تا ضمن تحلیل ماهیت حقوقی این قراردادها بر اساس ضوابط و ساختارهای حقوق ملی به این پرسش ها پاسخ دهیم که آیا اصولاً تفاوتی در ماهیت حقوقی این قراردادها و آثار آن وجود دارد؟ آیا ماهیت حقوقی این قراردادها با توجه به مبانی فقه قابل توجیه است؟   وآیا با توجه به نظام حقوقی مالکیت نفت و تبعاٌ نقش ویژه دولت در آنها می‌توان این قراردادها را از گروه قراردادهای اداری دانست؟

مروری بر استراتژی نفتی آمریکا

در این نوشتار به استراتژی های نفتی آمریکا به عنوان یکی از بزرگترین بازیگران صنعت نفت در جهان اشاره می کنیم.

آمریکا، بزرگترین بازیگر دولتی در بازار نفت جهان به شمار می­رود. باید توجه داشت که صنعت نفت به شیوه امروزین آن، اساسا در این کشور پایه­ریزی شد و نخستین مبادلات نفتی برای صادرات نفت از طریق کشتی نیز از آنجا آغاز شد (میرترابی، 1387: 185).

 در سال 2000 تولید روزانه امریکا حدود 11 میلیون شبکه در روز بود آمریکا از نظر مصرف سوخت هم بزرگترین مصرف­کننده است و روزانه حدود 20 میلیون بشکه مصرف دارد یعنی حدود یک چهارم مصرف کل جهان.

استراتژی­های نفتی آمریکا: (میرترابی، 1387: 190- 194)

1-   جلوگیری از تسلط دشمنان بر منافع نفتی خلیج فارس: چرا که این منطقه، حدود دو سوم ذخائر شناخته شده نفت و 32 درصد ذخایر شناخته شده گاز را در خود جای داده است.

بازیگران مهم صنعت نفت و گاز در جهان

مقصود از بازیگران مهم، آن دسته از کشورها و نهادهای بین­المللی هستند که تصمیمات و استراتژی­های آنها در زمینه مسائل مربوط به انرژی، آثار فراوانی بر صنعت و بازار جهانی نفت دارد.( میرترابی، 1387: 185)

بازیگران جهانی به دو دسته تقسیم می­شوند:

الف) کشورهایی که در بازار نفت از نظر سیاسی، عملکردی، تدوین استراتژی و جهت­دهی موثرند. نظیر: آمریکا، عربستان سعودی، روسیه و چین.

ب) نهادهای بین­المللی تاثیرگذار بر معاملات نفتی جهان. نظیر: اوپک و آژانس بین­المللی انرژی.

منابع و مآخذ:

میرترابی سعید(1387)، مسائل نفت ایران، تهران، نشر قومس.

نوروزی محمد(۱۳۹۱)، گفتارهای عمومی درباره مسائل نفت ایران، تهران: انتشارات انجمن علمی دانشجویان دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام.

صنعت نفت در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران

در سال­های پس از انقلاب، به ویژه پس از جنگ تحمیلی، توجه به سیاست­های کلان نفت مورد توجه جدی مسئولین قرار گرفت که تمرکز خاص بر آن را می­توان در سند چشم­انداز صنعت نفت و گاز ایران در افق 1404 و سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری مشاهده کرد.

توجه به تولید صیانتی، حفظ مخازن، استفاده از منابع جایگزین، حفظ ظرفیت تولید، دستیابی به قیمت­های مناسب، جلوگیری از خام­فروشی، تلاش برای راه­اندازی پالایشگاه­ها و مراکز فراورش نفت و تولید فرآورده­های ارزشمندتر، توجه به مخازن مشترک و سعی در استحصال مناسب از این مخازن و ... تنها بخشی از دغدغه­های جمهوری اسلامی ایران در حوزه صنایع نفت و گاز بوده است.

الف) چشم­ انداز صنعت نفت و گاز ایران در افق 1404

چشم­ انداز صنعت نفت گاز ایران در افق 1404 به شرح زیر است (قابل دسترسی در سایت وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران.)

1-   کاهش شدت انرژی کشور به کمتر از سه دهم. (معادل تن نفت خام به ازای هزار دلار تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال 2000)

جایگاه صنعت نفت در ایران

با توجه به میزان ذخایر و جایگاه خاص جغرافیایی جمهوری اسلامی در منطقه خاورمیانه (و نقطه تلاقی سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا)، صنعت نفت دارای جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد ایران است که دارای نقش اساسی درتحقق اهداف کلان اقتصاد ملی در افق چشم انداز 20 ساله به عنوان موتور محرکه اقتصاد ملی است.

جنگ­های نفتی، تحریم­های نفتی و مباحثی از این دست، همواره مورد توجه بسیاری از کشورها بوده است و از دغدغه­های اصلی دنیای امروز به حساب می­آیند. نفت به عنوان یک ابزار قدرتمند، جایگاهی بس عظیم در پیشبرد دیپلماسی سیاسی- اقتصادی ایران و تضمین امنیت ملی کشور از طریق توسعه همکاری­ها و تعاملات منطقه‌ای و بین­المللی دارد.

صنعت نفت یکی از اصلی ترین مزیت‌های اقتصاد ایران به شمار می‌رود به طوری­که بخش عمده­ای از بودجه کل کشور از بخش نفت تامین می­شود. بنابراین مناسب است که با تکیه بر آن ضمن حفظ استقلال بودجه کشور از درآمدهای نفتی، زمینه توسعه اقتصادی پایدار را فراهم نمود.

ایران با داشتن 137 میلیارد بشکه ذخیره هیدروکربور مایع و همچنین 29 تریلیون متر مکعب ذخیره قابل استحصال گاز طبیعی، یکی از مهم­ترین کشورهای تامین­کننده انرژی جهان است و با توجه به عمر باقیمانده از ذخایر نفت و گاز کشور، این جایگاه تا چندین سال آینده حفظ خواهد شد. (مراجعه به ترازنامه انرژی کشور سال 1387)

نباید از خاطر دور داشت که وابستگی بیش از حد، اقتصاد کشور به نفت، می­تواند وضعیت اقتصاد آن را شکننده کند.سهم 28درصدی نفت در تولید ناخالص داخلی کشور، سهم 84 در‌صدی آن از در‌آمد ارزی جمهوری اسلامی ایران و سهم بیش از 95 در‌صدی در تامین انرژی اولیه مورد نیاز کشور، غیرقابل انکار است.

مروری بر تاریخچه صنعت نفت در ایران

سرگذشت صنعت نفت ایران از عصر اعطای امتیازات دوران قاجار آغاز می­شود. در سال 1280 هـ.ش(1901م) امتیاز دارسی، با سوءاستفاده از فساد، ضعف و بی­خبری زمامداران ایران، توسط دولت انگلستان دریافت شد. این قرارداد ننگین پس از امتیاز رویتر در زمان ناصرالدین شاه، بی­مانند است. طی این قرارداد در تمام ایران به جز ایالات شمالی و غربی برای مدت 60 سال، امتیاز انحصاری اکتشاف، حفاری، استخراج، ایجاد خطوط لوله، تأسیسات صادراتی پالایشگاه و ... با معافیت گمرکی برای واردات و صادرات و معافیت مالیاتی واگذار شد. 

آشنایی با منابع دکتری رشته مدیریت قراردادهای بین المللی نفت و گاز

این رشته که با هدف تربیت متخصصانی در حوزه قراردادهای بین المللی نفت و گاز تشکیل شده است حالتی میان رشته ای دارد و مباحث آن در چند حوزه اقتصاد، مدیریت، حقوق و مسائل فنی است. ساختار دوره به گونه ای است که فارغ التحصیلان توانایی نسبی در هر یک از چند حوزه مذکور را کسب نموده و برای تهیه و مدیریت قراردادهای مناسب برای نفت و گاز کشور آماده می گردند. با توجه به نوپا بودن رشته، دانشگاه هایی معدودی دارای این رشته هستند و در حال حاضر، تنها دانشگاه امام صادق علیه السلام این دوره را برگزار می کند هر چند که احتمال برگزاری آن توسط دانشگاه های دیگر نیز وجود دارد.

قانون حاکم در قراردادهای نفتی جمهوری اسلامی ایران

در این مطلب، به مساله قانون حاکم (با محوریت ایران) پرداخته می­شود. آنچه که در این متن مورد توجه بوده است، این است که در یک سیر تاریخی با توجه به روشن شدن حق حاکمیت کشورها بر مخازن طبیعی و معدنی، کشورها دارای حقوق بالاتری نسبت به یک شخص حقیقی می­شوند. در ابتدا و در طی قراردادهای امتیازی، شرکت­های بین­المللی به صورت کاملا یک­طرفانه به کسب منافع دولت­های صاحب منابع می­پرداختند و البته در بسیاری از موارد نیز با استفاده از قدرت دولت­های متبوعشان به شکایت و اعمال زور و فشار بر کشورهای صاحب منابع اقدام می­کردند.

پس از مدتی و در طول زمان، می­توان بیداری کشورهای صاحب منابع و آگاهی ایشان از ارزش این منابع را شاهد بود که در نهایت به برنامه­ریزی­های جدی­تری در جهت تغییر ساختار قراردادها، الغای قراردادهای قبلی (ولو به طور یک­طرفانه)، ملی کردن نفت کشورها و ... منجر شد. مهم­ترین زمینه­ساز این تحولات را در ساختار حقوقی کشورها و در تعیین قانون حاکم می­توان دید. یعنی دولت­ها و شرکت­ها سعی می­نمودند با اعمال منویات خود در طی قراردادها، قانون حاکم را دولت خود بدانند و البته نهایت تلاش شرکت بین­المللی بر این بود که این قانون را از ساختار قانون دولت میزبان خارج کند.

نظر پل استوینس درباره تحریم نفت ایران

افرادی که در حوزه اقتصاد انرژی و به ویژه اقتصاد نفت و گاز، مطالعات تخصصی داشته اند، حتما با پل استیونس آشنایی دارند، در زمان آغاز تحریم  نفتی ایران، این کارشناس خبره در حوزه اقتصاد انرژی، طی مصاحبه ای به واکاوی این مطلب پرداخت، هر چند که تحلیل های وی پس از مدت چندین ماه از زمان تحریم، با اندکی تفاوت نسبت به وضعیت کنونی ایران مواجه است ولی می توان، توانمندی وی را در ارائه تحلیل های عمیق در این حوزه مشاهده کرد. مطالعه این مطلب، خالی از لطف نیست.

اندیشکده «چاتهام هاوس» در مقاله‌ای به قلم «پاول استیونز» به بررسی نتایج احتمالی تحریم واردات نفت ایران توسط اتحادیه اروپا پرداخت. این اندیشکده در گزارش خود آورده است: اثر اولیه این امر این است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا باید به دنبال منابعی برای جایگزینی واردات نفت خام سنگین و شور ایران باشند. جستجوی منابع جایگزین باعث اصطکاک انتقالی قیمت نفت می‌شود. بنابراین قیمت نفت خام سنگین در بازارهای خلیج آتلانتیک افزایش خواهد یافت و در آسیا و اقیانوسیه، از آنجا که ایران به دنبال خروجی‌های جایگزین برای نفتی است که قبلاً به بازارهای اروپا فرستاده می‌شده، قیمت نفت کاهش خواهد یافت. تا کنون در این تحلیل فرض بر این بوده است که ایران بدون تلاش برای انتقام‌جویی، تحریم‌های اتحادیه اروپا را می‌پذیرد. اما این امر بسیار محال است. گمانه‌زنی‌های فراوانی وجود دارد که پاسخ ایران به این تحریم، جلوگیری از انتقال نفت از طریق تنگه هرمز خواهد بود. احتمال این امر بسیار کم است. اول اینکه اقتصاد ایران به صادرات نفت وابستگی زیادی دارد و بستن این تنگه به همان میزان به توانایی ایران برای صادرات نفت لطمه می‌زند. ثانیاً، تلاش‌های جدی برای بستن این تنگه در حقیقت در تصمیم‌گیری آمریکا (یا اسرائیل) در مورد حمله نظامی به ایران اثرگذار خواهد بود. راهی مؤثرتر برای وارد آوردن فشار به ایران، اجبار اتحادیه اروپا توسط آمریکا جهت تحریم مبادلات مالی با ایران است. تحریم نفت به تنهایی نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت.

بسم الله الرحمن الرحیم

با نام تو آغاز می کنیم ای بزرگترین؛ با نام تو که هیچگاه تنهایمان نمیگذاری؛

خداوندا؛ سوگندت می دهیم به یاران خاصه ات، به برگزیدگان ارجمندت، به مقربین درگاهت، لحظه ای ما را به خود وامگذار

خداوندا؛ تک تک لحظات ما را برای خودت قرار ده و ما را در مسیری که پای در آن نهاده ایم موفق گردان

الهی؛ رضایت تو بزرگترین آرزوی ماست، بر ما ببخش، بر ما ببخش، بر ما ببخش

خدایا، ما را از دروغ، ریا، غرور، بی اخلاقی، بی تقوایی و هر آنچه که می تواند از تو دورمان کند، دور بدار.

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم