تحریم های نفتی جمهوری اسلامی ایران

مقدمه:

در طی سال­های پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، دنیای استکبار به ویژه امریکا در صدد ضربه زدن به جمهوری اسلامی ایران بوده و در این راستا از ابزارهای گوناگونی بهره گرفته است. راه­اندازی، حمایت و پشتیبانی از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تلاش در راستای ایجاد تفرقه و اختلاف در میان قومیت­ها، مصادره اموال ایرانیان در کشورهای دیگر، تجاوز نظامی به حریم دریایی و هوایی جمهوری اسلامی ایران برخی از این ابزارها بوده­اند، یکی از مهم­ترین ابزارهای مورد استفاده غرب در راستای ضربه زدن به نظام جمهوری اسلامی و ایجاد فشار و انزوا در این کشور، بهره­گیری از ابزار تحریم بوده است.

تحریم انواع گوناگونی دارد که می­توان به تحریم اقتصادی، فرهنگی، علمی، سیاسی، نظامی، فنی و ... اشاره کرد. مهم­ترین نوع تحریم را تحریم اقتصادی می­دانند. در گذشته بسیاری از صاحب­نظران تحریم اقتصادی را مکمل حمله نظامی می­دانستند ولی امروزه تحریم اقتصادی، خود به عنوان یکی ابزار اساسی محسوب می­شود. جمهوری اسلامی ایران در طی سه دهه پس از پیروزی انقلاب، همواره تحت تحریم­های اقتصادی شدید در حوزه­های گوناگون بانکی، پول و ارز، مواد اولیه، انرژی به ویژه نفت و گاز بوده است. این نوشتار کوشیده است به مقوله تحریم­های نفتی پرداخته و تحلیلی از گزینه­های پیش­رو جمهوری اسلامی ایران در برابر این تحریم­ها اشاره کند.

تحریم اقتصادی چیست؟

تحریم[2] به معنی اعمال محدودیت­های یک کشور و یا جامعه بین­المللی علیه یک کشور و یا یک گروه است که مهم‌ترین نوع آن­ها تحریم اقتصادی است. از نظر باری ای کارتر[3]، تحریم­های اقتصادی به معنی «تدابیر قهرآمیز اقتصادی علیه یک یا چند کشور برای ایجاد تغییر در سیاست­های آن کشور و یا دست کم بازگوکننده نظر یک کشور درباره این قبیل سیاست‌ها می‌باشد.[4]»(ناصرپور، 1386: 23) نظریه­های تحریم ارتباط مستقیم با به‌کارگیری قدرت اقتصادی دارد و بنا به تعریف رابرت ژیلپین تحریم اقتصادی به معنی «دست­کاری روابط اقتصادی به منظور اهداف سیاسی» است. (زهرانی، 1376: 4).

آشنایی با مجمع کشورهای صادر کننده گاز

آشنایی با مجمع کشورهای صادرکنندة گاز (Gas Exporting Countries Forum (GECF))

نکته­ای که کارشناسان و صاحب­نظران نفتی اظهار می­دارند این است که بخش گاز در دو دهه آینده، نقطه اصلی جذب سرمایه­گذاری خواهد بود هم­اکنون نیاز کشورها به گاز با توجه به مزیت­های گاز طبیعی و ذخائر جهانی گاز بسیار زیاد است و می­توان آن را به وسیله خط لوله و یا به صورت خط لوله و یا به صورت مایع به کشورهای مصرف­کننده منتقل کرد، سازگارتر بودن آن با محیط زیست که نسبت به سایر سوخت­های فسیلی، کم­ترین آلودگی را ایجاد می­کند و ارزان­تر بودن قیمت ان نسبت به مصرف آن در آینده، موجب علاقه بیشتر کشورهاست.

برنامه­ های توسعه گاز اوپک (به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان گاز طبیعی جهان) می­تواند به عنوان یک عامل تکمیل­کننده و نه جایگزین­شونده در سیاست­های نفتی اوپک در نظر گرفته شود. موارد زیر، تنها معدودی از منافع این امر می­باشد:

-      توسعه گاز داخلی، نفت بیشتری را برای صادرات آزاد می­سازد و حجم اضافی مایعات گازی باارزش که در نتیجه استخراج گاز حاصل می­شود، درآمدهای گوناگون را نصیب تولیدکنندگان می­کند.

-      زیان­های ناشی از بازار نفت کوره سنگین از طریق جایگزین شدن گازطبیعی در نیروگاه­های برق برای صادرکنندگان گاز اوپک جبران می­شود.

-      پیشرفت صنعت گاز به توانایی­های توسعه­ یافته ارزش بیشتری می­بخشد.

-      انگیزه­های اصلی برای استفاده از گاز طبیعی، مانند کارایی بیشتر در نیروگاه­ها و به عنوان یک سوخت با آلایندگی کمتر برای مصارف داخلی و منطقه­ای افزایش می­یابد.

فناوری و مهارت­ها به کشورهای دارنده گاز انتقال یافته و موجب ایجاد فرصت­های جدید اشتغال و ایجاد مشاغل گوناگون می­گردد.

در ادامه به معرفی یکی دیگر از مهم­ترین نهادهای متولی امر انرژی در جهان یعنی مجمع کشورهای صادرکننده گاز پرداخته می­شود(http://portal.opec.mop.ir)^.

چند نمونه از ترازنامه انرژی کشور

ترازنامه انرژی به ارائه گزارش خلاصه ای از تبادلات انرژی می پردازد و بیان می دارد که در یک سال، چه میزان از یک انرژی تولید و به مصرف رسیده است. در واقع ترازنامه انرژی استانداردترین و موثق ترین گزارش انرژی یک کشور به حساب می آید. هر چند که انتقاداتی نسبت به نحوه تهیه و معیارهای مربوط به آن وجود دارد ولی در کل می تواند شمای کلی از وضعیت انرژی را بیان کند.

در ادامه ترازنامه چند سال مختلف ارائه می شود که می تواند به عنوان منبعی برای مطالعات و پژوهش ها و مقایسات علمی تلقی شود.

ترازنامه انرژی سال 1389 سایز: 5.19 مگابایت

ترازنامه انرژی سال 1387 سایز: 4.92 مگابایت

ترازنامه انرژی سال 1383 سایز: 1.77 مگابایت

ترازنامه انرژی سال 1387 سایز: 1.72 مگابایت

جایگاه قراردادهای بین المللی نفت و گاز در حقوق بین الملل

مقدمه:

در این سرفصل، به بررسی نگاه­ها و رویکردهای گوناگون در مورد قراردادهای بین­المللی نفت و گاز پرداخته شده است و سعی شده است است که با جمع­بندی نظرات کارشناسان که عموما از داوری­های بین­المللی و اظهار نظرهای آنان حاصل شده است، طبقه­بندی کلی و جامعی از این دسته نظرات ارائه شود. هر چند که در نهایت به یک نتیجه کاملا مشخص نرسیده است و در واقع به نقد و تحلیل استدلال­های هر یک از این نظرات پرداخته شده است.

در این طیف از نظرات، می­توان شاهد وجود دیدگاه­هایی بود که مدعی اند باید در قرارداهای بین المللی، بنی دولت و شرکت بین المللی یک رابطه تعریف شده در حقوق خصوصی باشد و عملا دولت به واسطه دولت بودنش، اختیار خاص دیگری بر خلاف اصل قرارداد نداشته باشد و حتی در یک مقام بالاتر مقوله شرط ثبات را (در قالب­های گوناگون اعم از تمامی ارکان تا مباحث مالی) پیش می­گیرند. و در سر دیگر طیف، بیان می­گردد که دولت چون دولت است، اساسا حق ندارد که حق اختیار خود به قوانین را از خود ساقط کند و حتی اگر چنین کاری هم انجام دهد این شرط خود به خود فاسد است و ارزشی ندارد لذا بیان می دارد که دولت چون در مقام مصلحت عامه و به عنوان نماینده ایشان عمل می کند می­بایست در هر حال، تلاش بسیاری برای حفظ حقوق ملت داشته باشد.

آشنایی با دوره دکتری مدیریت قراردادهای بین المللی نفت و گاز

مقدمه:

ظهور انقلاب اسلامی در ایران به رهبری حضرت امام خمینی (قدس سره الشریف) همواره با حساسیت و توجه ویژه ایشان به قطع ایادی استکبار جهانی و نیل به استقلال کشور همراه بود. حضرت امام چه در گفتار و چه در عمل با درایت و دوراندیشی، استقلال در تصمیم و عمل و حفظ منافع ملی و صیانت از آن‏ها را جزء استراتژی‌های اساسی انقلاب اسلامی و یکی از محورهای بازگشت به اسلام ناب محمدی (صلی‌الله علیه و آله) معرفی نمودند. این توجه توأم با ژرف‌اندیشی حضرت امام باعث شد تا جوانان و نیروهای حزب‌اللهی و متخصص صنعت نفت در بدو ظهور انقلاب اسلامی بتوانند بدون اتکاء به نیروهای خارجی، این صنعت حیاتی و راهبردی را به‌عنوان یکی از پشتوانه‌های نظام اسلامی مدیریت نمایند. بدون شک استمرار حرکتی که امام آغازگر آن بوده‌اند امروزه بدون پشتوانه‌های عمیق علمی و دانشگاهی امکان‌پذیر نخواهد بود.

آشنایی با هفت خواهران نفتی

همانگونه که پیش از این نیاز بیان شده بود، بازیگران عرصه نفت را به برخی از کشورها و برخی از نهادهای مهم نفتی تقسیم می کنند که در نوشته­های پیشین به برخی از این کشورها اشاره شد، در ادامه با برخی از نهادها و سازمان های مهم، آشنا می­شویم.

 شرکت­های چندملیتی نفتی (میرترابی، 1387: 224- 230)

شرکت­های چندملیتی نفتی که از آنها تحت عنوان غول­های نفتی(Oil Majors) نیز یافت می­شود، از بازیگران قدیمی عرصه نفت جهان محسوب می­شوند. زمینه پیدایش شرکت­های چندملیتی نفتی در امریکا و به فاصله چندسال پس از پایه­گذاری صنعت نفت در این کشور پدید آمد.

در واقع ظهور این­گونه شرکت­ها، با نام شخصیتی عجیب و استثنایی یعنی جان دی راکفلر(John D.Rakefler) عجین شده است. وی در سال 1862 در سن 23 سالگی وارد صنعت نفت شد و ابتدا در بخش پالایش و سپس بخش حمل و نقل امریکا را تحت کنترل خود درآورد و در چنین شرایطی در سال 1870 شرکت استاندارد اویل نیوجرسی (Standard Oil of New Jercy) را پایه­گذاری کرد و اولین شرکت غول­آسای نفتی جهان متولد شد.

هفت خواهران نفتی:

7 شرکت بزرگ در اوایل قرن 20 میلادی تحولات صنعت جهانی نفت را رقم زدند و به هفت خواهران نفتی مشهور شدند (این نامگذاری به این دلیل بود که آنان در پی آن بودند که با ایجاد اتحادی مشترک و دوستانه، منافع یکدیگر را تهدید نکنند و به افزایش منافع یکدیگر اقدام کنند).

دیپلماسی انر‍ژی در جمهوری اسلامی ایران

امنیت انرژی را می­توان مهم­ترین ابزار حفظ قدرت در جامعه امروز دانست که با ملاحظات بسیار زیاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و ... پیوند خورده است. ضعف در تامین انرژی و عدم اطمینان نسبت به این مقوله، می­تواند زمینه عقب­ماندگی اقتصادی و تولیدی و به تبع آن سیاسی و اجتماعی را فراهم آورد. لذا تلاش­های بسیاری از سوی کشورهای گوناگون به ویژه کشورهای توسعه یافته در جهت تامین انرژی صورت می­گیرد که گاه قالب­های نظامی نیز به خود می­گیرد.

استوینس(1390) بیان می­دارد که انرژی همواره یک مساله حائز اهمیت است، هر چند که در برخی از ادوار به دلیل سیر نزولی قیمت­ آن، توجه چندانی به آن نشده است ولی مفهومی کلیدی در مفهوم استاندارد سطح زندگی است که گاه فقدان یا کمبود آن بقای یک جامعه­ را به خطر می­اندازد و شاید به همین دلیل بوده است که نفت به عنوان یکی از منابع اصلی و دیرین انرژی تاثیری عمیق بر سیاست­های بین­المللی داشته است. هر چند که نباید از خاطر دور داشت که انرژی حتی در سطح محلی و منطقه­ای نیز دارای اهمیت بسیار است و چه از نظر اقتصادی و چه از نظر مسائل دیگر مثل زیست­محیطی و ... مورد توجه بوده است.