قیمتگذاری گاز طبیعی
مطلب زیر مقدمه ای بر قراردادهای بلندمدت گاز است که البته در آینده به صورت تکمیلی در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.
همانگونه که پیش از این نیز بیان شد، گاز بازار جهانی ندارد و بیشتر به صورت منطقهای معامله میشود. روشهای گوناگونی برای قیمتگذاری گاز طبیعی تعریف شده است که البته برخی از این روشها، استفاده چندانی ندارند:
1- قیمتگذاری بر اساس هزینه[1] : در این روش قیمتگذاری بر اساس هزینه تمام شده گاز در سر چاه انجام میشود که تا سالهای قبل از دهه 1960 رایج بود. قیمتهای پایین گاز در این زمان یکی از ویژگیهای بازار گاز بود زیرا در آن دوران، گاز عرضه شده عمدتا گازهای همراه نفت بوده است (خالقی، 1385: 2 به نقل از نوبخت و مرعشی، 1388: 31)
2- قیمتگذاری بر اساس ارزش[2]: در این روش قیمت گاز در نقطه احتراق در ارتباط با هزینه بهترین سوخت جایگزین (به طور معمول تولیدات محصول از تقطیر نفت خام) قرار میگیرد. به دلیل تمیزتر بودن و سهولت بیشتر، دسترسی به گاز نسبت به نفت کوره و سایر فرآوردههای میان تقطیر، باید قیمت تعیین شده بالاتر از قیمت نقطه احتراق تعیین شود. مفهوم برابری قیمت در نقطه احتراق مبنای بسیاری مذاکرات در دهه 1970 بود. (خالقی، 1385: 2 به نقل از نوبخت و مرعشی، 1388: 32)
3- قیمتگذاری بر اساس برابرسازی[3]: این مفهوم بر اساس این نگرش که «انرژی صرفنظر از هر شکلی انرژی است!» تعریف شده است. در این دیدگاه ارزش حرارتی هر حامل انرژی یک ارزش یکسان دارد که این نظریه خوشبینانه است و تغییرات قیمت نفت و گاز در این مفهوم گفته شده هیچگاه تحقق نیافته است.
4- قیمتگذاری بر اساس معادل قیمت سر مرز[4]: بر اساس این مفهوم کلیه گاز وارداتی- صرفنظر از منبع عرضهکننده- در نقطهای که وارد شبکه خط لوله میشود دارای قیمت یکسانی خواهد بود.
5- قیمتگذاری بر اساس هزینه جایگزینی[5]: در حال حاضر کلیه مفاهیم قیمتگذاری بر اساس برابری و نت بک، نفت خام، تولیدات نفتی و گاز تولید داخلی را به عنوان سوخت جایگزین گاز وارداتی و در واقع به عنوان قیمت مبنا برای انرژی در نظر میگیرند. (خالقی، 1385: 2 به نقل از نوبخت و مرعشی، 1388: 32)
[1] Cost- Based Pricing
[2] Value - Based Pricing
[3] Parity Pricing
[4] Equivalent Border Pricing
[5] Replacement Cost Pricing
اصلاحیه
قیمت گذاری گاز
یکی از وجوه تمایز عمده گاز با نفت محلی بودن بازار گاز است؛ یعنی بر خلاف نفت که بازاری جهانی دارد. قیمت گاز بسته به شرایط منطقه و نیاز کشورها که نتیجه اش در قدرت چانه زنی طرفین دیده می شود می تواند متفاوت و به انتخاب طرف غالب صورت گیرد. روش Cost Plus، روش مقایسه با نفت خام، روش مقایسه با سوخت های رقیب در بازار مصرف، ... نمونه هائی از روش های قیمت گذاری گاز در قراردادهای بین المللی است.
روش Cost Plus روشی است که بر پایه آن فروشنده هزینه عملیات خود را تا نقطه تحویل گاز به مشتری حساب کرده به آن سود مشخصی را اضافه می کند (که مجموع آن قیمت نهائی گاز را تشکیل می دهد) و آن را تحویل فروشنده می دهد. این یک روش عمومی است و چه در قرارداد های گازی و چه نفتی و در هر نقطه جهان قابل استفاده است. این روش شاید تنها روشی باشد که مکان در آن بی تاثیر است.
شاید گران ترین قیمت گاز از دید خریدار زمانی است که قیمت آن بر مبنای قیمت معادل نفت خام محاسبه گردد. یعنی ارزش حرارتی یک بشکه نفت خام محاسبه شود و بر اساس آن میزان معادل گاز (از نظر ارزش حرارتی) با همان قیمت به به خریدار تحویل داده شود. می دانیم گاز از نظر حرارتی اگر هم بتواند به مقدار نفتی معادل باشد اما ار نظر میزان راندمان انرژی که مثلا می تواند در یک موتور تولید کند به راتب ضعیف تر است چرا که هر چه سیال متراکم تر باشد توان بیشتری نیز تولید خواهد کرد. جای تعجب ندارد اگر بشنویم که هستند کشورهائی که با وجود این ضعف گاز همچنان حاضرند این هزینه را برای تامین انرژی خود ار منبع گاز بپردازند. قبلا اشاره شد که بازار گاز هم در بعد خریدار و هم در بعد فروشنده بازاری است محلی. شرایط محلی یک شرایط محدود کننده است که بسته به موقعیت ممکن است بر فروشنده یا خریدار تحمیل شود. یکی از کشورهائی که از این نوع قیمت گذاری در خرید خود استفاده می کند کشور ژاپن است. اما چرا کشور ژاپن حاضر شده است گاز را به قیمتی تقریبا 5 برابر قیمت آن در آمریکا و تقریبا دو برابر اروپا خریداری کند. ژاپن در منطقه ای قرار گرفته که کشورهای تامین کننده گاز و نفت کمی به نسبت میزان مصرف منطقه وجود دارند. کشورهای صنعتی متعددی در منطقه شرق آسیا مستقر هستند که از جمله آنها نی توان به چین، ژاپن، استرالیا و کشورهای گروه تایگر (هنگ کنگ، سنگاپور، کره جنوبی و تایوان) اشاره کرد. این کشورها اشتهای زیاد و روز افزونی برای مصرف انرژی و بخصوص نفت و گاز دارند. از طرفی هم اکنون دنیا در اوج نقطه تولید نفت خود قرار گرفته یعنی ظرفیت مازادی برای افزایش تولید نفت به عنوان منبع انرژی برتر ندارد و اگر هم داشه باشد این ظرفیت مازاد بسیار محدود است. در سال 2011 اتفاقی که برای کشور ژاپن افتاد باعث شد اعتماد این کشور به مصرف انرژی اتمی بصورت کامل از بین برود. در نتیجه انفجار نیروگاه اتمی فوکوشیما ژاپن 54 نیروگاه اتمی خود را تعطیل کرد. این مسئله باعث شد منبع تامین 30 درصد انرژی کشور ژاپن از مدار خارج گردد. در نتیجه ژاپن برای تامین گاز خود دست به دامان صنعت رکود زده گاز شد که نتیجه آن رونق این صنعت و البته افزایش قیمت گاز در بازار ژاپن بود. هم اکنون اداره گمرکات کشور ژاپن بصورت روزانه میانگین قیمت نفت های وارداتی این کشور را محاسبه و اعلام می دارد که این قیمت پایه ای می شود برای محاسبه قیمت گاز.
بازار اروپا اما حکایت دیگری دارد. این کشورها در محدوده ای قرار گرفته اند که گاز به وفور یافت می شود. در شمال غرب روسیه، در غرب آذربایجان، در جنوب غرب ایران و قطر و در جنوب مصر و الجزایر کشورهائی هستند که می توانند گاز اروپا را تامین کنند. قدرت انتخاب اروپا در تعیین کشور فروشنده و ظرفیت بالای مصرف این کشورها باعث شده که در مسئله تعیین قیمت قدرت چانه زنی بالاتری به نسبت کشوری مثل ژاپن داشته باشند. امروزه اروپا در حال ایجاد تحول در بخش بازار صنعت گاز خود می باشد. در همین راستا دست به تحولات عظیمی برای رقابتی کردن این بازار زده است که از آن جمله می توان به تغییر مقررات حاکم بر خرید و فروش و آزاد سازی بازار گاز اشاره کرد. در اروپا قیمت گاز در مقایسه با سوخت های رقیب گاز در بازار هدف تعیین می شود. گازوئیل، ال پی جی، زغال سنگ و الکتریسیته معمولا سوخت های رقیب در بخش های مختلف اقتصادی اروپا هستند.
در نهایت آنچه که مشخص است اینست که قیمت گذاری گاز تابع پارامترهای متعددی است و هیچ الگوی استاندارد مشخصی برای آن وجود ندارد. نیاز کشورها به تامین امنیت انرژی و منافع ملی و بین المللی شان تاثیر بسیار زیادی بر نحوه قیمت گذاری گاز دارد. در خود کشور ایران هم بعنوان یک کشور صادر کننده گاز هم می بینیم که با دو مشتری خاص دو قرارداد متفاوت بسته می شود که از نظر فورمول قیمت کاملا با هم متفاوت هستند. مسائلی مثل تامین امنیت منطقه ای، تامین امنیت بین المللی، تنوع مواد صادراتی، مشترک بودن میدان، زیر ساخت ها و هزاران مورد دیگر می تواند در تعیین قیمت گاز در یک قرارداد تاثیر گذار باشند.
نویسنده: صادق قاسمی