عوامل موثر بر قیمت نفت خام

در تمامی معاملات نفتی، قیمت از مهم­ترین گزاره­ها محسوب می­شود و بسیاری از تبصره­ها و مواد قراردادی برای تثبیت قیمت ایجاد می­شوند پوشش­ ریسک در بازارهای نفت و گاز، ایجاد سیستم های حقوقی پیچیده و ... همگی تائیدی بر این مدعاست که قیمت مهم­ترین گزاره در معاملات نفت خام است. در این قسمت به برخی از عوامل موثر بر قیمت نفت خام اشاره می­شود.

1-      کیفیت نفت خام : کیفیت نفت خام را می­توان با استفاده از چند شاخص ارزیابی کرد، که مهم­ترین شاخص­های مطرح در این زمینه عبارتند از : API (که در واقع معیاری برای ارزیابی سبکی و سنگینی نفت است، نفت­های سبک­تر ارزش بیشتری دارند، زیر فرآورده­های ارزشمند بیشتری از آن­ها استخراج می­شود.)، درصد سولفور (که معیاری برای ترشی و شیرینی نفت است، هر چند که نفت شیرین­تر باشد بهتر است زیرا درجه سولفور بالا می­تواند سبب خوردگی لوله­های استخراج و انتقال نفت شود و هزینه زیادی را ایجاد می­کند)، درجه انجماد (با توجه به اینکه، گاه نفت خام مسافت­های طولانی را توسط لوله یا تانکر طی می­کند، اگر در دمای بالایی منجمد شود، سبب می­شود که در زمان گذر از مسیرهایی که دما پایین­تر است، نفت در لوله­ها یخ ببندد و در نتیجه جریان نفت را متوقف کند، معمولا برای مقابله با این رخداد، از مواد افزودنی شیمیایی دیگری استفاده می­شود که بسیار هزینه­بر است، لذا درجه انجماد نفت بسیار مهم است. لازم به ذکر است که طیف وسیعی از درجات انجماد (از 20 درجه بالای صفر تا 20 درجه پایین صفر) وجود دارد.) و سایر عوامل مربوط به کیفیت نفت.

2-      عوامل سیاسی: همواره به دلیل حساسیت کالاهای نفتی، عوامل سیاسی اعم از تحریم­ها، آشوب­ها، جنگ­ها و ... در تعیین قیمت نفت، تاثیرگذار بوده است به گونه­ای که کوچکترین حوادث، می­تواند نوسان شدیدی در قیمت نفت خام و بازارهای مربوط به آن نماید، لذا بی­ثباتی منطقه خلیج فارس که عموما از سیاست­های کشورهایی نظیر آمریکا ناشی می­شود در راستای کنترل بازار­های نفتی می­باشد.

3-      سرمایه­گذاری در بخش­های عملیاتی صادراتی: به طور کلی هزینه تمام شده، یک کالا از لحظه اکتشاف تا تحویل نهایی، می­تواند از عوامل بسیار مهم در تعیین قیمت نفت خام باشد، وضعیت کلی مخازن، پالایشگاه­ها، حمل و نقل و عواملی از این دست، در تعیین قیمت نفت خام هر منطقه یا کشور تاثیرگذار است، ضمن اینکه نباید از خاطر دور داشت که اگر هزینه تمام شده یک محصول بیشتر از قیمت بازار باشد، از نظر اقتصادی تولید آن به صرفه نیست، به همین دلیل در بسیاری از کشورها، به دلیل بالا بودن هزینه تولید، از استخراج و صادرات نفت خودداری می­شود.

4-      شرایط عمومی قرارداد: هر چند که شرایط عمومی قراردادهای نفتی توسط طرفین تعیین می­شود و معمولا تحت تاثیر سایر حوزه­ها نظیر کیفیت، امنیت عرضه و تقاضا، شرایط سیاسی- اجتماعی و ... است، ولی برخی از چارچوب­های قراردادی، خواسته و ناخواسته به دلیل مولفه­های ذاتی خود در تعیین قیمت نفت، تاثیر ویژه­ای دارند به عنوان نمونه استفاده از هر یک از قراردادهای امتیازی یا قرارداد بیع متقابل، می­تواند در تعیین قیمت توافقی موثر باشد.

5-      امنیت تقاضا: معمولا، امنیت عرضه را به عنوان یکی از اساسی­ترین عوامل قیمت نفت به شمار می­آورند ولی با توجه به وابستگی شدید اقتصاد برخی از کشورها به درآمدهای نفتی، تامین امنیت تقاضا توسط کشورهای مصرف­کننده نفت که می­تواند از طریق ساخت پالایشگاه­های متناسب با نفت وارداتی از یک کشور خاص و ... انجام شود، در تعیین قیمت نفت خام تاثیر خاصی دارد به عبارت دیگر، ایجاد تعهد دوجانبه که در واقع زمینه کاهش ریسک را فراهم می­کند در تعیین قیمت نفت موثر است البته نکته اساسی­تر این است که معمولا کشورهای واردکننده تلاش می­کنند که به متنوع­سازی بازارهای خرید خود بپردازند و سبدی متنوع از تامین­کنندگان را برای خود ایجاد کنند، چرا که وابستگی به نفت یک کشور خاص، سبب می­شود قدرت چانه­زنی کشور وارد کننده کاهش یابد. در هر صورت عوامل موثر بر تقاضا نیز در تعیین قیمت تاثیرگذار است.

6-      ارزش فرآورده­های نفتی: هرچند که ارزش فرآورده­های نفتی استخراجی از یک نفت خاص را می­توان از عوامل مربوط به کیفیت نفت خام محسوب کرد که پیش از این، توضیحات مربوط به آن­ بررسی شد ولی ارزش فرآورده­های نفتی فارغ از اینکه از چه نفتی، چه فرآورده­هایی تولید می­شود، در تعیین قیمت نفت موثر است.

7-      وجود کالاهای جایگزین: با اینکه، هنوز هم نفت به عنوان اصلی­ترین منبع انرژی محسوب می­شود و در چشم­انداز 2030 انرژی جهان نیز، نفت درصد بالایی از انرژی را تامین خواهد کرد ولی انرژی­های نو، نیز می­توانند در تعیین قیمت نفت موثر باشند، چرا که از یک سو بر تقاضای نفت تاثیر می­گذارند و از سوی دیگر، زمینه سرمایه­گذاری­های جدید بر صنایع نفتی را کاهش می­دهند.

در تهیه این مطلب، از مقاله زیر نیز استفاده شده است:

عزیزی فیروزه، وخشوری سارا(1386)، اولویت­بندی عوامل موثر برقیمت نفت خام صادراتی ایران، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، زمستان 1386، صص 1- 25.