ضرورت پالایش نفت خام و تولید فرآورده های نفتی استراتژیک با رویکرد تکمیل زتجیره ارزش در صنایع پایین دستی و پتروشیمی، با رویکرد اقتصاد مقاومتی، در گزارشی از مرکز پژوهش های مجلس، ارائه شده است که در پیوند زیر قابل دسترسی است.
ضرورت پالایش نفت خام و تولید فرآورده های نفتی استراتژیک با رویکرد تکمیل زتجیره ارزش در صنایع پایین دستی و پتروشیمی، با رویکرد اقتصاد مقاومتی، در گزارشی از مرکز پژوهش های مجلس، ارائه شده است که در پیوند زیر قابل دسترسی است.
شرط مقصد(Destination clause):
شرط مقصد به این معنی است که فروشنده به خریدار اجازه فروش محصول خریداری شده فقط در بازارهای خاص را میدهد. این شرط به فروشنده اطمینان میدهد که خریدار محصول خریداری شده را جهت رقابت با او در سایر بازارهایی که قلمرو فروشنده به شمار میرود به فروش نخواهند رساند. به عبارت دیگر این شرط با ایجاد حاشیه اطمینان برای فروشنده و تفکیک بازارها از یکدیگر، فرصت استفاده از استراتژی تبعیض قیمت را برای فروشنده فراهم میسازد. (منصورکیایی،1386 :121- 122) واقعیت این است که در قراردادهای با شرط مقصد، بخشی از توافق تقسیم ریسک بین خریدار و فروشنده حاصل میشود و لذا فروشندگان در قبال اعمال این شرط سایر شروط قرارداد را متوازنتر تنظیم میکنند(منصورکیایی، 1386: 128).
درصد قابل توجهی از نفت خام تولید شده مستقیما توسط تولید کنندگان به پالایشگرها یا سایر متقاضیان با قیمتهای رسمی(Postal-Official Prices) فروخته میشود. اینگونه قراردادها معمولا برای یک ماه تا یک سال منعقد میشود که البته امکان تمدید آنها وجود دارد. با وجود این، شرکتها نفتی معمولا برآورد دقیقی از تقاضای بازار برای نفت خام ندارند، لذا قراردادهای مدتدار نمیتواند نیازهای آنان را به طور کامل پاسخگو باشد. استفاده از قراردادهای مدتدار موجب میشود که شرکتهای نفتی در بعضی از موارد با کمبود نفت برای فروش، و در موارد دیگر با مازاد نفت رو به رو شوند. بازار اسپات که به آن بازار آزاد(Open Market) نیز میگویند، میتواند مازاد یا کمبود عرضه شرکتهای نفتی را متوازن کند، یدین معنی که شرکتهای نفتی میتوانند مازاد عرضه خود را در بازارهای اسپات بفروشند و کمبودها را از آنجا تهیه کنند.
قیمتگذاری در بازارهای اسپات بر اساس قیمت «نفتهای شاخص» انجام میشود. مهمترین اناع نفت خام شاخص عبارتند از «مخلوط برنت دریای شمال» یا به طور خلاصه «برنت» و «WTI» و «دبی» به موازات رشد بازارهای اسپات، سازمانهایی برای تهیه گزارش عملکرد این بازارها و به ویژه برای انتشار قیمت انواع نفت خام ایجاد شد، مانند «پترولیوم آرگوس»، «پلاتس» و «گزارشهای نفتی لندن» و «رویتر». امروزه بازار اسپات نفت خام از نظر ارزش معاملات، بزرگترین بازار کالا را در جهان تشکیل میدهد. با وجود این، هنوز هم بعضی از کشورها مثل عربستان سعودی برای ورود به این بازارها با احتیاط برخورد میکنند.
معاملات در بازار اسپات دارای نکات منفی متعددی است از جمله:
1- قیمت در این بازارها چندان شفاف نیست. چرا که شاخصهای قیمتگذاری، استاندارد نیستند.
2- به علت کمبود اطلاعات طرفین، هزینه انجام معاملات در بازارهای اسپات بسیار زیاد است.
3- اعتبار طرفین قرارداد امری بسیار مهم است چرا که باید اعتماد کافی به تحویل کالا و پول وجود داشته باشد.
4- احتمال «قرارداد شکنی- Default» و ریسک قیمت در بازارهای اسپات وجود دارد.
منبع اصلی تهیه این مطلب از کتاب [درخشان، مسعود (1383)، مشتقات و مدیریت ریسک، سازمان مطالعات بینالمللی انرژی، تهران، صص 33-35] بوده است.
با مروری بر تاریخچه نفت و بازارهای آن، میتوان مشاهده کرد که تا قبل از تحولات نفتی دهه 1970 که منجر به استقلال کشورهای میزبان نفت شد، بازار نفت تقریبا توسط شرکتهای بزرگ نفتی مدیریت میشد، و همین امر منجر به ایجاد «قراردادهای مدتدار ثابت» - (Fixed Term) شده بود، که البته تا زمانی که قیمت نفت از ثبات کافی برخوردار بود، چنین الگویی ثمربخش بود، ولی نوسانپذیری قیمتها سبب شد که این الگو نیز چندان کارآمد نباشد. به عبارت دیگر به دلیل حجم بزرگ نفتی در معاملات، تغییرات اندک (اعم از افزایش یا کاهش)، موجب تغییر شدید قیمت کل کالا میشد، لذا اصطلاحا، زمینه ریسک شدید را فراهم میساخت. لذا، برای مقابله و یا مدیریت این ریسک، چندین پدیده رخ داد:
1- ظهور بازارهای تحویل فوری یا اسپات- Spot Markets. (برای اطلاعات بیشتر روی پیوند کلیک کنید.)
2- ظهور بازارهای آتیها که زمینه پوشش ریسک را فراهم میکرد- Future Markets.
3- ظهور سفتهبازان(Speculators) که مبتنی بر روابط آربیتراژی(Arbitrage) به سود کلان دست مییافتند. هر چند که در معرض زیانهای سنگین نیز هستند.
در بخشهای بعد، به توضیح هر یک از این دسته خواهیم پرداخت.