تفاوت نفت با سایر کالاها

برخی از کتاب­های اقتصاد نفت، در تحلیل­ها و مدل­های اقتصادی خویش که برای تعیین قیمت نفت، حجم مناسب استخراج و ... استفاده می­کنند، نفت را مانند کالاهای دیگر محسوب می­کنند به عبارت دیگر، نحوه مواجهه آنان با کالایی مثل «نفت» که سیاسی­ترین کالای دنیا محسوب می­شود، مانند سایر اقلام مصرفی یا فلزات است، در حالی که عوامل بسیاری سبب می­شود که کالای نفتی با سایر کالاها، تفاوت اساسی داشته باشد. در این بخش، به بیان تفاوت­های نفت با سایر کالاها به صورت خلاصه پرداخته می­شود. منبع اصلی تهیه این مطلب از کتاب [درخشان، مسعود (1383)، مشتقات و مدیریت ریسک، سازمان مطالعات بین­المللی انرژی، تهران، صص 30-32] بوده است.

تفاوت اول: تقاضای نفت در کوتاه­مدت نسبت به قیمت حساسیت چندانی ندارد. امکان جایگزینی نفت با سایر حامل­های انرژی در میان­مدت و طولانی­مدت مستلزم سرمایه­گذاری­های سنگین است.

تفاوت دوم: حساسیت عرضه نفت نسبت به قیمت در کوتاه­مدت و میان­مدت بسیار کم است. هزینه­های عملیاتی استفاده از ظرفیت­های موجود برای تولید به مراتب کمتر از هزینه­های سرمایه­ای برای ایجاد ظرفیت­های جدید است. تا زمانی که قیمت در حد رضایت­بخشی بیش از هزینه عملیاتی تولید باشد، استمرار تولید سودآور است، بدیهی است استمرار تولید با قیمت­هایی که نتواند هزینه­های سرمایه­گذاری اولیه و توسعه ظرفیت تولید را بپوشاند، تولیدکننده را در آستانه ورشکستگی قرار می­دهد.

تفاوت سوم: در طولانی­مدت، عرضه و تقاضا نسبت به قیمت حساسیت بیشتری دارد. با وجود این، سابقه طولانی تغییرپذیری شدید قیمت نفت موجب می­شود که انتظارات مصرف­کنندگان و تولیدکنندگان از تحولات آینده قیمت، در راستای استمرار قیمت­های بالا شکل نگیرد. بنابراین، هنگام افزایش قیمت نفت خام، تصمیمات بهینه مصرف­کنندگان برای جایگزینی سوخت، و تولیدکنندگان برای توسعه ظرفیت­های تولید، معمولا به تعویق می­افتد زیرا احتمال دارد که قیمت­ها مجددا کاهش یابد.

تفاوت چهارم: بازار جهانی نفت خام، متشکل از انواع مختلف نفت خام است که قمیت­های نسبی هر یک از آن­ها در خلال زمان مرتبا تغییر می­کند و البته عوامل گوناگونی نظیر ملاحظات محیط­ زیستی، نوع پالایشگاه و ... نیز در این امر تاثیر مستقیم دارد.

تفاوت پنجم: الگوهای تولید، در پالایشگاه­ها به نحوی است که فرآورده­های مختلف «همراه با هم» تولید می­شود. از نظر فنی، امکان تغییر الگوی پالایشی، یعنی نسبت تولید فرآورده­های حاصل از یک بشکه نفت خام، وجود دارد ولی نمی­توان این ترکیب را چنان تغییر داد که تعادل بین عرضه و تقاضای فرآورده­ها تضمین شود.

تفاوت ششم: نفت کالایی استراتژیک است. حدود 64 درصد ذخایر نفت خام جهان و بیش از 50 درصد صادرات جهانی نفت خام در منطقه خلیج فارس است در حالی که این منطقه از نظر سیاسی، با ثبات نیست و همین امر اهمیت و حساسیت این کالا را بالا می­برد.

در کل می­توان گفت، هیچگاه تئوری­های کالاهای معمولی را نمی­توان با کالای خاصی مثل «نفت»، مقایسه کرد هر چند که اساسا قیمت نفت را می­توان تابعی از برخی عوامل دانست ولی تمامی عوامل مربوط به قیمت نفت نیز عوامل ساختاری یا قانونی نیستند، بلکه برخی از آن­ها جنبه رفتاری دارند و همین امر بر حساسیت هر چه بیشتر این کالا می­افزاید.